İKLİM DEMİR – Ankara
Avustralya’da yaşayan sanatçı Taloi Havini’nin okyanus seslerinden derlediği “Çağrıya Cevap Ver” isimli ses kompozisyonu, Mimar Sinan ve Barbaros Hayrettin’in izlerini taşıyan Çinili Hamam’a Buka Adası’nın tınılarını getirdi.
İstanbul Zeyrek’te baniliğini ünlü denizci Barbaros Hayrettin Paşa’nın üstlendiği bir Mimar Sinan yapısı olan Çinili Hamam, restorasyon sonrası kapılarını ziyaretçilere açtı. Barbaros Hayrettin Paşa’nın Beşiktaş’ta bulunan fakat bugün tam konumunu bilmediğimiz medresesine akar olarak vakfettiği bu yapı, 1838 yılındaki büyük Cibali yangınları ile oldukça harap duruma düşmüştü. Bugün adını çinili kompozisyonlarından alan bu çifte hamam, çinilerinin büyük bir kısmını bu yangında kaybetti. Buna karşılık erkekler bölümünün sıcaklık kısmında yer alan az sayıda çini örneği, ortadan kalkmış olanların üslubunun anlaşılabilmesi açısından örnek teşkil etti.
Ateş ve suyun birlikteliğini içeren hamam kompleksleri arasında özel bir yere sahip olan Çinili Hamam’ın Mimar Sinan’ın inşa etmiş olduğu ilk hamam olduğu çeşitli kaynaklarda yer alır. Sinan’ın popüler sanat tarihi anlatımındaki yeri, çoğunlukla en bilindik ve abidevi eserleri üzerinedir. Belki de bu yüzden Zeyrek Çinili Hamam onun çok konuşulmayan birçok eserinden biridir. Reşat Ekrem Koçu’nun aktarımına göre, halk arasında Tezgâhçılar Hamamı olarak da bilinen bu yapının çift kubbeli örtü sistemi de ayırt edici bir özelliğidir. “… Pırıl pırıl bakır tasların madeni asaletinin yanında hamam kubbelerinde tın tın akseden bir müzikal şiiriyeti vardı…” Reşat Ekrem Koçu, İstanbul Ansiklopedisi’nde Çinili Hamam ile ilgili yazısını bu tasvirle noktalamıştı.
Geçtiğimiz günlerde sona eren 17. İstanbul Bienali kapsamında Çinili Hamam’ın kubbelerinde tınılar tekrar yükseldi. Fakat duyulan bu sefer duyulan bakır tasların tınısı değil, okyanusun sesiydi. Okyanusya’da yer alan Buka Adası’nın derinliklerinden gelen bu tınıların geçtiğimiz yıllara kadar bitap halde olan Çinili Hamam’da sunulması ilk bakışta aykırı gelse de, mekân ve zaman arası bir geçide dönüştürdü mekânı. Barbaros Hayrettin, Sinan ve Buka Adası arasındaki tek ayrım mesafe değil, binlerce kilometrelik farkın yanı sıra aralarında asırlar var. Bienal kapsamında yerleştirilen bu ses kompozisyonu aslında salt ziyaretçilerle değil, Klasik Dönemin önemli iki şahsiyeti olan Barbaros ve Sinan ile de buluştu. Ömrünü denizlerde geçirmiş Barbaros’un baniliğindeki bir yapıda hiç gitmediği suların seslerini dinlemek oldukça çarpıcı bir deneyim şansı sundu. Binlerce kilometre uzaktan çağlayan bu sesi, ünlü denizci Barbaros duysa ne hissederdi acaba? Klasik dönemin mimarbaşısı Sinan, muhtemelen adını bile duymadığı bir adanın dibinden gelen seslerin bu hamamda çınladığını duysa zihninde neler canlanırdı? Ama bugün için bildiğimiz bir şey var ki, Taloi Havini’nin Okyanusya kıyılarından Barbaros ve Sinan’ın hamamına taşımış olduğu seslerin ziyaretçileri âdeta hipnotize ettiği… Havini’nin çağrısı Barbaros ve Sinan’ın abidevi eserinde yanıt buldu ve Barbaros çağrıya cevap verdi: Yeni Rotamız Buka!