EMİR BALCI-SEMANUR BEŞEVLİ / İstanbul
İstanbul Boğazıyla Haliç’in kesiştiği noktada bulunan, yüz yıllar boyunca en önemli ticaret limanlarından olan Karaköy, mimari yapıları, eşsiz deniz manzarası ve tarihi ile insanları etkiliyor. Yıllarca farklı milletlerden pek çok insanın bir arada yaşadığı semtin en önemli unsurlarından biri olan yerli esnaf, yerini lüks kafe ve markalara bırakmak zorunda kalıyor.
Elli yıllık berber Hadisat Yıldırımer, esnaflığın son temsilcilerinden olduğunu söylüyor ve yaşadıklarını kısa bir cümleyle dile getiriyor: “Esnaflık kan kaybediyor.” Özellikle son birkaç yılda, farklı ülkelerden birçok turistin akın akın geldiği Karaköy’de eski esnaf artık iş yapamıyor. Yıldırımer, bunun en büyük sebeplerinden birinin gelen turistlerin yerli esnafa yönlendirilmemesi olduğunu düşünüyor.
“Turist geliyor ama yerli esnafa bir faydası yok”
Yıldırımer, turistlerin genellikle her şeyi içinde barındıran, daha modern, onlara daha çok hitap eden yerleri tercih ettiklerini vurguluyor şunları anlatıyor: “İçerde berber var, kuaför var, lokanta var, kuyumcu var; her şey var. Dışarıya çıkan yok.” Geziler sırasında da tur rehberleri turistleri daha turistik yerlere yönlendirdiğinden var olan bu kitleden esnafa bir fayda sağlanmıyor.
“Haftada altı gün çalışıyorum. Bir tane turist ya geliyor ya gelmiyor. Bana ne faydası var?” diyen Yıldırımer, Karaköy’de var olan turist kitlesinin kendilerine kazanç sağlamadığına dikkat çekiyor. Özellikle son iki, üç yılda turistlerin gözdesi haline gelen Karaköy, tarihi boyunca farklı milletten farklı dinden insanların yaşadığı kozmopolit bir yerleşim yeri olarak göze çarpıyor. Aynı anda farklı mezhep ve dinler tarafından kullanılan kiliselere sinagog ve okullara ev sahipliği yapıyor. Cenovalılardan kalan sur kalıntılarından Rusların çatı kiliselerine birçok farklı mimari yapıyı barındıran Karaköy, son zamanlarda Türk lirasının değer kaybetmesiyle turistler açısından ilgi çekici bir gezi rotası haline geldi.
Bu durum Karaköy’ün var olan silüetini de kökten etkilemiş durumda. Hırdavatçıların, köftecinin, kebapçının yerini lüks zincir markaların almasıyla mutenalaştırma etkisini gösteriyor. Bölgenin yapılan yatırımlarla beraber hızlıca değer kazanması ve bundan dolayı ev kiralarından yemek fiyatlarına kadar birçok şeyin astronomik rakamlara ulaşması, yerli halkı buradan uzaklaşmak zorunda bırakıyor. Bölgedeki aydınlatma üreticilerinden Efe Özcanlar, toptan satışlarını artık çoğunlukla yurt dışına yaptıklarını söylüyor. Yerli müşterinin alım gücünün düşmüş olması nedeniyle, müşterilerinin eskisi kadar sipariş veremediğini ya da sipariş miktarının azaldığını vurguluyor. Bunun yanında, yabancı müşteriler için durum çok farklı diyen Özcanlar bu farkı örneklerle şöyle anlatıyor: “Şöyle bir örnek vereyim, mesela değeri beş yüz lira olan bir ürün için bin dolar diyorum, adam gülüyor. Çok ucuz yani onun için. On tane ver diyor gülerek.”
“Eskiden ben siftahımı yaptım, arkadaşım da yapsın tabiri vardı. Şimdi üzülerek söylüyorum böyle bir şey kalmadı. Herkes kendini düşünür oldu.” diyen Özcanlar, ekonomik sıkıntılardan dolayı iş yapamayan esnafların aralarındaki dayanışmanın da köreldiğine dikkat çekiyor ve şöyle devam ediyor: “Artık durum Google’da marka altına kötüleyici yorum yazmaya kadar gitti.” Müşterinin azalmasından dolayı oluşan rekabet ortamının esnaflık geleneğini de bozduğunun altını çizerek sözlerini şöyle tamamlıyor: “Ben ticaret yapıyorum, benim cebime para giriyor sonuçta, memnun olmam lazım ama olmuyorum. Sonuçta halkım aç. Ben üzülüyorum.”